Styl zakopiański
By Piotrekwas – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl, https://commons.wikimedia.org
Styl zakopiański, inaczej zwany również stylem witkiewiczowskim, to styl architektoniczny, który zainicjował Stanisław Witkiewicz w latach 1891–1914, przede wszystkim na terenie Podhala. Charakterystyczne drewniane nieruchomości najsilniej da się zauważyć w budownictwie pensjonatów górskich. Ponadto elementy stylu pojawiły się w niektórych górskich meblach, sprzętach gospodarczych, strojach czy na wyborach pamiątkowych. Do przedstawicieli tego stylu zaliczyć można np. Władysława Matlakowskiego i Walerego Eljasza-Radzikowskiego.
Witkiewicz zainspirowany budownictwem górali podhalańskich, dodając odrobinę secesji do projektów, stworzył niezwykle ciekawe budowle. Dwuizbowa chata stała się piękną rezydencją ze spadzistym dachem i drewnianymi oknami. Ponadto domy w stylu zakopiańskim zdobiono znanymi w kulturze Podhala elementami – na dachach widoczne były pazdury, a w oknach i drzwiach słoneczniki. Nie brakowało też rzeźbionych motywów zwierzęcych i roślinnych. Projekty Witkiewicza zwierały ciekawą werandę, którą nazywano przyłapem. Wyróżniała się wsparciem za pomocą łuków podmurówki z kamienia. A małe pokoiki na poddaszu miały przywodzić na myśli podhalańskie szopy, w których trzymano siano.
Wzrost zainteresowania turystyką górską przyczynił się do rozwoju Zakopanego. Wraz z napływem nowych mieszkańców zaczęto budowy pięknych domów z drewna. Obserwując szwajcarskie trendy Walery Eliasz-Radzikowski w 1877 roku stworzył willę przypominającą górskie uzdrowisko. Domów w austro-węgierskim stylu zaczęło pojawiać się coraz więcej. Zygmunt Gnatowski zlecił znanemu architektowi, Stanisławowi Witkiewiczowi, który zamieszkał w Zakopanem, stworzenie projektu unikalnego domu. W 1893 roku ukończono budowę wilii Koliba przy ul. Kościeliskiej. Był to początek stylu zakopiańskiego.
Następne lata przyniosły budowę kolejnych domów i pensjonatów w tym stylu, m.in.: Pepita, Skoczyska, Staszeczkówka, Oksza, Zofiówka, Nałęcz, Pod Jedlami etc. Nieruchomości w takiej koncepcji budowane były również poza Tatrami, np. chata dla Stefana Żeromskiego w Nałęczowie, willa w Aninie czy kamienica Jana Starowicza „Pod Góralem” w Łodzi. Styl zakopiański traktowany był jako narodowy, gdyż jego elementy nawiązywały do kultury Podhala i ornamentyki narodowej. Jednak po śmierci głównego twórcy, popularność stylu zakopiańskiego zanikła. A inne projekty naśladowców Witkiewicza nie spotkały się z większą aprobatą.
