Architektura drewniana w Polsce

Niegdyś najpopularniejszym i najbardziej dostępnym materiałem budowlanym było drewno. Architektura drewniana pozostawiła po sobie mnóstwo obiektów drewnianych, z których wiele do dziś zachowało się w dobrym stanie.

Początki drewna w budownictwie

Architektura drewniana to najstarsza forma architektoniczna wykorzystywana jeszcze przed powstaniem Państwa Polskiego. Drewno przez wiele stuleci było głównym materiałem budowlanym. Swoją popularność zawdzięczało lekkości i wytrzymałości wystarczającej do wielu zastosowań. Kluczową rolę odgrywała również łatwa dostępność tego materiału i stosunkowo tanie pozyskanie.

Za obiekty architektury drewnianej uznaje się: wiatraki, młyny wodne, obiekty religijne (kościoły, cerkwie, kaplice, przydrożne kapliczki), drewniane zabudowania gospodarskie (chałupy, obory), dwory, spichlerze, karczmy i pałacyki.

Architektura drewniana stanowiła niegdyś główną zabudowę małych miast i wsi. Jednak ze względu na łatwopalność w centrach miast szybko zrezygnowano z drewna na rzecz kamienia i cegły. Od czasu wprowadzenia w budownictwie betonu, żelbetu czy stali drewno zaczęło być coraz bardziej wypierane. Jednak w małych miastach aż do II wojny światowej większość zabudowań pozostawała drewniana. Niestety ze względu na mniejszą trwałość i liczne zaniedbania obiekty drewniane zaczęły powoli ginąć z polskiego krajobrazu.

Techniki budowlane

Do budowy wykorzystywano drewno iglaste: sosnę, świerk, jodłę, modrzew. Niektóre części budynku, na przykład podwaliny lub konstrukcje ścian szkieletowych, wykonywano z trwalszego dębu. Jako materiału do budowy używano również wszystkiego, co można uzyskać z drzew: gałęzi, kory, korzeni czy łyka. Oprócz materiałów drewnianych do wznoszenia budynków używano: gliny, wapna, kamieni, trzciny, cegły. W zależności od jakości drewna stosowano różne techniki budowlane. Najstarsze konstrukcje to sumikowo-łątkowa,  sochowo-ślemieniowa i zrębowa, nieco późniejszą jest konstrukcja szkieletowa, czy konstrukcja przysłupowa.

Szlak Architektury Drewnianej

Szczególne miejsce w architekturze drewnianej zajmują świątynie i cerkwie. Najstarsze zachowane kościoły powstały w wieku XIV i XV – wśród nich można wymienić niektóre kościoły w południowej Małopolsce wpisane na listę UNESCO (za najstarszy uważa się kościół w Haczowie z 1388 roku) oraz świątynie Wszystkich Świętych w Sierotach i kościół Wszystkich Świętych w Łaziskach, wzniesione w XV wieku.

Aby ocalić przed zapomnieniem najważniejsze „perełki” architektury, został utworzony Szlak Architektury Drewnianej obejmujący kilkadziesiąt zabytkowych obiektów na terenie województw: śląskiego, małopolskiego, świętokrzyskiego  i podkarpackiego. Poza wspomnianymi wcześniej zabytkami na szlaku można zobaczyć również m.in. kościół Michała Archanioła w Binarowej, czy kościół Wszystkich Świętych w Bliznem.

Poza Szlakiem również zachowało się mnóstwo budynków drewnianych, np. dom podcieniowy, uchodzący za jeden z najstarszych zachowanych (z 1572 roku), znajduje się w Gdańsku Lipcach.